شیوع چاقی طی چند دهه گذشته در سراسر جهان به طور قابل‌توجهی افزایش‌یافته است. با این همه‌گیری روبه‌رشد، تعداد بیشتری از بیماران به دنبال گزینه‌های جراحی برای دستیابی به اهداف کاهش وزن هستند. جراحی چاقی مزایای بهداشتی متعددی از جمله کاهش وزن و بهبود برخی بیماری‌های همراه از جمله دیابت را دارا هستند. پیشرفت‌هایی در تکنیک‌های جراحی از جمله جراحی لاپاروسکوپیک باعث شده است تا جراحی چاقی محبوبیت بیشتری در میان بیماران داشته باشد. بااین‌حال، جراحی چاقی بدون عوارض نیست. کلید موفقیت در جراحی کاهش وزن شامل انجام آزمایش‌های قبل از عمل، همکاری چندرشته‌ای با سایر ارائه کنندگان خدمات بهداشتی، تکنیک‌های مناسب حین عمل و پیگیری نزدیک پس از عمل است. این مقاله برخی معیارهای مهمی را که جراحان چاقی باید در نظر داشته باشند تا از عوارض جراحی چاقی پیشگیری کنند، بررسی می‌نماید.
مدیریت های قبل از عمل چاقی
مدیریت و آماده‌سازی بیمار قبل از عمل جراحی چاقی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا بتوان خطر بروز عوارض جراحی چاقی را به حداقل رساند.
از جمله مهم‌ترین اقدامات پیش از عمل می‌توان به کنترل قند خون، فشارخون و سایر بیماری‌های زمینه‌ای، ترک سیگار، واکسیناسیون علیه ذات‌الریه و آنفولانزا اشاره کرد. همچنین آموزش رژیم غذایی و تغییر شیوه زندگی، اصلاح کمبودهای تغذیه‌ای، انجام تست‌ها و عکس‌برداری‌های لازم، مشاوره روان‌شناسی و حمایت روحی، قطع مصرف الکل و دخانیات، ورزش و فعالیت بدنی منظم انجام موفق این مداخلات به بهبود نتایج درمانی کمک شایانی می‌نماید. توضیحات چند مورد از این اقدامات به شرح زیر است:
- ارزیابی روانپزشکی: تمام بیمارانی که قصد جراحی کاهش وزن دارند باید تحت ارزیابی روان‌شناختی – رفتاری رسمی توسط ارائه‌دهنده آموزش‌دیده قرار گیرند. حوزه‌هایی که باید ارزیابی شوند شامل سابقه وزن، سابقه خانوادگی، حمایت اجتماعی، استرس‌ها، صفات شخصیتی و مزاج است. بیمارانی که سابقه بیماری روانپزشکی از جمله خودزنی، خودکشی یا سوءمصرف مواد دارند نیز باید قبل از هرگونه مداخله جراحی، ارزیابی رسمی شوند.
- ترک سیگار: دستورالعمل‌های فعلی ترجیحاً ترک مصرف دخانیات را حداقل 1 سال قبل از جراحی کاهش وزن و حداقل به مدت 6 هفته قبل از عمل توصیه می‌کنند. ارجاع زود هنگام به برنامه ترک سیگار باید برای تمام بیماران کاهش وزن آغاز شود. از دیرباز شناخته شده است که مصرف دخانیات یک عامل مهم در افزایش مرگ‌ومیر در بیماران جراحی پس از عمل است
- کاهش وزن قبل از عمل: امروزه بسیاری از برنامه‌های بیمه‌ای از نامزدهای جراحی چاقی می‌خواهند قبل از تأیید جراحی، در یک برنامه کاهش وزن تحت نظارت شرکت کنند. این برنامه‌ها از 4 تا 12 ماه طول می‌کشد و نیازمند ثبت ماهانه وزن و مشاوره تغذیه‌ای است.
شایع ترین عوارض جراحی چاقی
عمل جراحی چاقی اگرچه روش مؤثری برای کاهش وزن است، اما می‌تواند با عوارض جراحی چاقی همراه باشد و بیماران باید از عوارضی که ممکن است رخ دهد، آگاه باشند. برخی از رایج‌ترین عوارض جراحی چاقی که ممکن است اتفاق بیفتد عبارت‌اند از:
نشت آناستوموز
اگر نشت آناستوموز رخ دهد، معمولاً طی چند روز اول پس از عمل اتفاق می‌افتد و به‌ندرت پس از 2 هفته. علائم نشت آماستوموز شامل افزایش ضربان قلب، تشدید درد شکم، افزایش گلبول‌های سفید خون و تب است.
فتق داخلی
فتق داخلی زمانی رخ می‌دهد که روده از طریق یکی از حفره‌های ایجاد شده جراحی بیرون می‌زند. ایجاد فضا با کاهش وزن ممکن است به فتق داخلی کمک کند که اغلب به‌صورت تأخیری ارائه می‌شود و می‌تواند منجر به انسداد، ایسکمی یا نکروز روده کوچک شود. تشخیص دشوار است. درمان آن جراحی لاپاروسکوپیک است.
زخم
زخم‌ها یکی از شایع‌ترین عوارض جراحی چاقی هستند. برای کاهش خطر زخم و علائم ریفلاکس معده به مری، در زمان ترخیص یک مهارکننده پمپ پروتون تجویز می‌شود. استفاده از NSAID پس از بای‌پس معده به دلیل افزایش خطر زخم حاشیه‌ای بین کیسه معده و قوس روده‌ای ممنوع است و پس از اسلیو معده نیز به دلیل خطر زخم و فرصت محدود برای مداخله جراحی در کیسه معده کوچک‌تر توصیه نمی‌شود.
سندرم تخلیه سریع
سندرم تخلیه سریع هنگامی رخ می‌دهد که بار کربوهیدرات فراایزوتونیک به‌سرعت پس از مصرف غذا وارد روده کوچک می‌شود. علائم شامل درد شکم، گرفتگی، استفراغ، اسهال، گرگرفتگی، تپش قلب و هیپوتانسیون است. این علائم گوارشی و عروقی زمانی رخ می‌دهد که بیش از حد انسولین در پاسخ به ورود سریع مواد غذایی و مایعات به روده کوچک ترشح می‌شود.
تشکیل سنگ کیسه صفرا
تشکیل سنگ کیسه صفرا یکی دیگر از عوارض جراحی چاقی است که ممکن است با کاهش سریع وزن رخ دهد. مطالعات نشان می‌دهند جراحی کیسه صفرا پس از جراحی چاقی افزایش می‌یابد. عوارض صفراوی پس از بای‌پس معده شایع‌تر است.
عوارض حین و بعد از عمل چاقی
برخی از عوارض عبارت اند از:
عوارض احتمالی حین جراحی چاقی
خونریزی بیش از حد ممکن است حین عمل جراحی چاقی رخ دهد، به‌ویژه اگر التهاباتی از عمل‌های قبلی وجود داشته باشد. در این صورت ممکن است نیاز به تزریق خون باشد. همچنین ارگان‌هایی مانند معده، روده‌ها، کبد یا طحال ممکن است حین عمل به طور تصادفی آسیب ببینند که معمولاً حین عمل تشخیص داده می‌شود و ترمیم می‌گردد. نشتی در ناحیه بخیه شده کیسه معده جدید یا اتصالات روده نیز از دیگر عوارض احتمالی است که خطر آن در بافت‌های ناسالم بیشتر است. عارضه دیگر ورود حباب‌های هوا به جریان خون از طریق محل‌های جراحی و ایجاد انسداد خطرناک است.
عوارض بعد از جراحی چاقی
پس از جراحی چاقی ممکن است عفونت‌هایی مانند عفونت زخم، آبسه و سپسیس رخ دهد که خطر آن در بیماران چاق بیشتر است. همچنین خطر ترومبوز عمقی وریدی و آمبولی ریوی افزایش می‌یابد. مشکلات تنفسی مانند ذات‌الریه و اختلالات تنفسی به دلیل ورود لخته به ریه یا بی‌تحرکی از دیگر عوارض هستند. انسداد روده بر اثر اسکار داخلی یا فتق، کمبودهای تغذیه‌ای، افزایش خطر سنگ کیسه صفرا و مرگ‌ومیر نادر نیز از عوارض احتمالی پس از جراحی چاقی محسوب می‌شوند.
عوامل بروز عوارض جراحی چاقی
عواملی که می‌توانند خطر بروز عوارض جراحی چاقی را افزایش دهند:
- شاخص توده بدنی بالا – بیماران با شاخص توده بدنی بالای 50 درصد، نرخ عوارض بیشتری دارند. چربی اضافی، جراحی را از نظر فنی دشوارتر می‌کند.
- بیماری‌های همراه – شرایطی مانند دیابت، بیماری قلبی، ریوی، آپنه خواب خطرات جراحی و عوارض را افزایش می‌دهند.
- سن بالاتر – بیماران بالای 65 سال، نرخ عوارض و مرگ و میر بیشتری دارند.
- جراحی قبلی شکم – اسکار و التهابات ناشی از عمل‌های قبلی، خطر عوارض را بالا می‌برد.
- سیگارکشیدن – سیگاری‌ها خطر بیشتری برای التیام ضعیف زخم، عفونت و لخته خون دارند. ترک سیگار قبل از عمل توصیه می‌شود.
- کمبودهای تغذیه‌ای – سوءتغذیه قبل از عمل، عوارض پس از آن را افزایش می‌دهد. رفع کمبودها ضروری است.
- نوع جراحی – روش‌های پیچیده‌تر مانند بای‌پس معده خطر بیشتری دارند. جراحی‌های ترمیمی هم خطر بالاتری دارند.
- تجربه جراح – جراحان بی‌تجربه نرخ عوارض بیشتری دارند. نتایج در جراحان با حجم بالای چاقی بهتر است.
- بیماری‌های پزشکی – دیابت، فشارخون و بیماری کبدی درمان نشده، نتایج جراحی را منفی تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. بهینه‌سازی آنها قبل از عمل مهم است.
- عدم پیروی – عدم پایبندی به تغییرات رژیم غذایی، سبک زندگی و مراقبت‌های پس از عمل نیز خطر عوارض را افزایش می‌دهد.
راه‌های پیشگیری و کنترل عوارض جراحی چاقی
راهکارهای متعددی برای پیشگیری از بروز عوارض جراحی چاقی وجود دارد که رعایت آنها می‌تواند خطرات احتمالی را به طور قابل‌توجهی کاهش دهد. انتخاب دقیق بیمار با درنظرگرفتن سن، شاخص توده بدنی، بیماری‌های همراه و سابقه پزشکی وی از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، آماده‌سازی قبل از عمل با کنترل فشارخون، قند و چربی خون و سایر بیماری‌های زمینه‌ای، ترک سیگار و الکل، انجام آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های لازم حائز اهمیت است.
انتخاب جراح مجرب، روش جراحی مناسب بر اساس ویژگی‌های بیمار، رعایت تکنیک‌های جراحی استاندارد، پیشگیری و کنترل عفونت، پیشگیری از لخته‌شدن خون، تحرک زودهنگام، مراقبت‌های پس از عمل، مدیریت تغذیه‌ای دقیق، ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی و پیگیری منظم بیمار نیز ضروری است. با رعایت دقیق این موارد می‌توان از بسیاری عوارض جراحی چاقی پیشگیری کرد.
تطبیق های پس از جراحی چاقی
علاوه بر شناسایی و رسیدگی به هر گونه عوارض جراحی چاقی، بیماران باید برای سایر تطبیق‌ها آماده باشند و سعی کنند آنها را مدیریت کنند.
- مدیریت یبوست: یبوست در بسیاری از بیماران پس از جراحی چاقی تجربه می‌شود. آب کافی برای هیدراته نگه‌داشتن، آب‌آلو، ملین‌ها و پلی‌اتیلن گلیکول برای درمان و پیشگیری از یبوست توصیه می‌شود.
- مصرف دارو: کاهش وزن پس از عمل، ترکیب آب و چربی بدن و جذب و توزیع داروها را تغییر می‌دهد. همچنین روش‌های محدودکننده مانند اسلیو معده ممکن است زمان تخلیه معده، pH و قرارگرفتن مخاط در معرض دارو را تغییر دهد؛ بنابراین جذب بالاتر یا پایین‌تر داروهای خوراکی ممکن است رخ دهد.
- مصرف الکل پس از جراحی چاقی: کاهش وزن پس از جراحی چاقی و تخلیه سریع الکل از کیسه معده منجر به جذب سریع‌تر الکل، کلیرانس متابولیک پایین‌تر و میزان بالاتر الکل خون برای هر نوشیدنی الکلی می‌شود. توصیه می‌شود بیماران از مصرف الکل در دوره کاهش سریع وزن پس از عمل جراحی بپرهیزند.
سخن پایانی
جراحی کاهش وزن مزایای متعددی از جمله بهبود و درمان بسیاری از بیماری‌های همراه در بیماران چاق دارد. در مقایسه با مداخلات غیرجراحی، مزایای جراحی چاقی شامل کاهش وزن بیشتر، بهبود بالاتر دیابت و کیفیت زندگی است. اگرچه عوارض عمده بسیار نادر است، اما نیازمند آمادگی و پیگیری دقیق هم از سوی بیمار و هم جراح است. ارزیابی و مداخله قبل از عمل نقش کلیدی در موفقیت جراحی کاهش وزن دارد و بسیاری از عوارض احتمالی با اقدامات ساده قابل‌اجتناب هستند. این مقاله دستورالعمل‌های بالینی فعلی را برای کمک به پیشگیری از این عوارض جراحی چاقی خلاصه می‌کند.
منابع و مآخذ
- https://www.upmc.com/services/bariatrics/candidate/risks-and-complications
- https://my.clevelandclinic.org/-/scassets/files/org/bariatric/guides/risks-and-complications-of-bariatric-surgery.pdf?la=en
بدون نظر