چاقی مرضی در کودکان به یک اپیدمی جهانی رو به رشد تبدیل شده است. به طوری که در ایالات متحده آمریکا، شایع‌ترین اختلال تغذیه‌ای در بین کودکان و نوجوانان، چاقی است. 21 تا 24 درصد از کودکان و نوجوانان آمریکایی، اضافه وزن داشته و 16 تا 18 درصد از آن‌ها به چاقی مبتلا هستند. آمار جهانی اعلام شده برای شیوع چاقی در کودکان زیر 5 سال، نشان داد که در سراسر جهان، در حدود 39 میلیون کودک دارای اضافه وزن یا چاقی بوده‌اند. این بیماری، به علت فشار زیادی که بر سیستم مراقبت‌های بهداشتی کودکان وارد می‌کند، نیازمند توجه بیشتری است.
از دلایل اصلی چاقی و اضافه وزن در کودکان می‌توان به مصرف غذاهای چرب، رژیم غذایی با قند بالا، عدم فعالیت بدنی و ورزش نکردن اشاره کرد. چاقی در دوران کودکی همچنین زمینه‌ساز انواع بیماری‌های مرتبط با چاقی نظیر دیابت و مقاومت به انسولین، بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی، فشار خون بالا، افزایش کلسترول و چربی خون، بیماری‌های کبدی و کلیوی و غیره خواهد بود.
با توجه به پیچیدگی این اختلال، شیوع آن در سال‌های اخیر به قدری افزایش داشته که به عنوان مهم‌ترین نگرانی‌ها در زمینه سلامت مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ادامه این مقاله از دکتر یاهو، بیشتر به بررسی چاقی مرضی در این گروه سنی پرداخت شده و عوامل موثر بر آن نیز بیان می‌شود. برای اطلاع از روش‌های پیشگیری و درمان چاقی مرضی در کودکان تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
چاقی مرضی در دوران کودکی
برای تعریف چاقی در بزرگسالی از داده‌های آماری بدست آمده از ارتباط بین توده بدنی و خطر بیماری و مرگ و میر در کوتاه مدت و بلند مدت، استفاده می‌شود. به طور کلی اما می‌توان چاقی را به عنوان داشتن چربی اضافی در بدن تعریف کرد.
از آنجایی که عوارض حاد چاقی در بین کودکان و نوجوانان، شیوع کمتری به نسبت بزرگسالان دارد و همچنین تفسیر داده‌های بلند مدت در زمینه ارتباط میان وزن در دوران کودکی و ابتلا به بیماری و مرگ و میر در بزرگسالی بسیار دشوار است، هیچ واحد جهانی برای چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان نمی‌توان ارائه داد.
با این حال می‌توان با استفاده از BMI در نمودار رشد کودکان، میزان چاقی و اضافه وزن آن‌ها را مشخص کرد. اما باید توجه داشت که استفاده از شاخص توده بدنی در کودکان زیر دو سال امکان‌پذیر نیست، زیرا وزن و قد آن‌ها دائماً در حال تغییر است. در برخی از تحقیقات انجام شده در این زمینه، از اصطلاحات اضافه وزن، چاقی و چاقی مرضی برای کودکان و نوجوانان استفاده می‌شود. در صورتی که وزن کودک، 20 تا 50 درصد بیشتر از BMI مورد انتظار باشد، دارای اضافه وزن بوده و در صورتی 80 تا 100 درصد وزن او، بیشتر از وزن متناسب با قد باشد، دارای چاقی و چاقی مرضی است.
نمودارهای رشد یکی از ابزارهای مفید برای نظارت بر رشد کودک در طول زمان است. این نوع نمودارها با صدک تقسیم شده و از طریق مشخص کردن قد، وزن، سن و شاخص توده بدنی می‌توان دریافت که BMI کودک در کدام صدک قرار می‌گیرد. این نمودارها توسط مراکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها ارائه می‌شود و برای تشخیص چاقی کودکان، قابل استفاده هست.
علت چاقی مرضی در کودکان
چاقی مرضی در کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که کالری دریافت شده توسط بدن، بیشتر از مقدار مصرفی آن باشد. این نوع چاقی علت‌های بسیاری دارد که در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین آن‌ها اشاره خواهد شد:
1. نوع تغذیه کودکان در خانواده
نوع تغذیه و مصرف غذا در زمان بررسی علت چاقی در کودکان، یک موضوع چند وجهی و پیچیده تلقی می‌شود. این امر شامل نوع غذای مصرفی، مکان غذا خوردن، نوع تهیه غذا و عادات غذایی خانواده خواهد شد. نحوه و نوع تغذیه در کودکی توسط والد و سرپرست آن‌ها تعیین می‌گردد. بنابراین اگر سرپرست کودک، عادات غذایی ناسالمی داشته باشد و به طور روزانه مقدار زیادی چربی و قند مصرف کند، خطر ابتلای کودک به چاقی نیز افزایش می‌یابد. همچنین مشاهده می‌شود که در خانواده‌هایی که با یکدیگر غذا می‌خورند، مصرف غذای سالم بیشتر خواهد بود.
2. رژیم غذایی نامناسب و مصرف فست فود و غذاهای چرب
همانطور که گفته شد، کودکان با الگوگیری از والدین و دیگر هم‌سالان اطراف خود، میزان و نوع غذای مصرفی خود را تعیین می‌کنند. دسترسی آسان و مکرر کودکان به غذاهای ناسالم، یکی از علت‌های اصلی چاقی در دوران کودکی به حساب می‌آید. رژیم غذایی متشکل از چربی‌ها، روغن زیاد، قند و نوشابه و غیره احتمال چاقی مرضی در کودکان را بسیار افزایش می‌دهد.
در دنیای امروز، مصرف انواع فست فود، علاوه بر بزرگسالان، در بین کودکان و نوجوانان نیز گسترش زیادی یافته است. مصرف بیش از اندازه این نوع غذاها، موجب چاقی کودکان در سال‌های اخیر شده است. در بسیاری از خانواده‌ها، علی‌الخصوص خانواده‌هایی که والدین خارج از خانه کار می‌کنند، مصرف فست فود رواج زیادی دارد، به این علت که دسترسی به آن راحت‌تر بوده و از سایر غذاها بیشتر مورد پسند کودکان قرار می‌گیرد. مواد غذایی استفاده از تهیه این غذاها، اغلب ناسالم بوده و ارزش غذایی پایینی دارند. همچنین کالری این مواد غذایی بسیار بالا است و استفاده بیش از حد آن منجر به چاقی خواهد شد.
3. ژنتیک، یک عامل مهم در چاقی مرضی کودکان
مطابق تحقیقات انجام شده در زمینه چاقی کودکان، نرخ مشابهت چاقی و دیابت نوع 2 در دوقلوهای همسان (تک تخمکی) در مقایسه با دوقلوهای ناهمسان (دو تخمکی) بیشتر است. همچنین اندازه چربی کلی بدن در دوقلوهای همسان، بیشتر از دوقلوهای ناهمسان نزدیک به هم بوده است. این تحقیقات نشان‌دهنده تأثیر ژنتیک در تجمع چربی و ابتلا به ژنتیک است.
در واقع با اینکه چاقی ناشی از عدم تعادل بین مصرف کالری و مصرف انرژی است، اما شواهد بیشتری وجود دارند که زمینه ژنتیکی در فرد، در تعیین خطر ابتلا به چاقی نقش دارد. ژنتیک یکی از بزرگترین عوامل تأثیرگذار بر روی چاقی افراد است. با این حال تأثیر ژنتیک بر وزن کودکان، اغلب همراه با عوامل رفتاری و محیطی خواهد بود.
عوامل ژنتیکی کمتر از 5 درصد از موارد چاقی مرضی در کودکان را تشکیل می‌دهند و به همین دلیل با وجود تأثیر ژنیتک بر روی پیشرفت چاقی، این امر دلیل اصلی گسترش چشمگیر چاقی در کودکان نیست. در واقع با عوامل ژنتیکی نمی‌توان افزایش شیوع چاقی در نسل‌های جدید به نسبت نسل‌های گذشته را توضیح داد.
4. کم تحرکی و عدم تعادل انرژی در بدن
در صورتی که در سنین کم، میزان دریافت کل انرژی از میزان مصرف آن کمتر باشد، چربی اضافه در بدن جمع می‌شود. کم تحرکی نیز یکی از عوامل کاهش سطح مصرف انرژی در بدن و در نتیجه عدم تعادل انرژی خواهد بود. در دنیای امروز با توجه به تماشای بیشتر تلویزیون، استفاده از بازی‌های کامپیوتری و استفاده از تلفن‌های هوشمند، تحرک کودکان به نسبت گذشته بسیار کاهش یافته و همین امر زمینه‌ساز افزایش چاقی در آن‌ها شده است.
عوارض چاقی مرضی در دوران کودکی
چاقی مرضی در کودکان منجر به آسیب‌های مغزی و حملات قلبی نخواهد شد ولی با ادامه این روند، در بزرگسالی، مشکلات بزرگی برای فرد به وجود می‌آید. کودکان چاق در بزرگسالی در خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر دیابت، فشار خون، بیماری‌های کبدی و غیره هستند. مهم‌ترین عوارض چاقی در کودکی شامل موارد زیر می‌شود:
1. دیابت نوع دو
چاقی در دوران کودکی می‌تواند یکی از علل ابتلا به این بیماری باشد. سبک زندگی ناسالم و عدم تحرک و فعالیت بدنی در کودکان منجر به بروز دیابت نوع دو خواهد شد.
2. کلسترول بالا و فشار خون؛ علت چاقی مرضی در کودکان
به طور کلی، رژیم غذایی نامناسب، عادات غذایی غلط و اضافه وزن و چاقی در کودکان، آن‌ها را در معرض ابتلا به بیماری‌های خطرناکی قرار می‌دهد. استفاده از بیش از اندازه از غذاهای ناسالم نظیر فست فودها و تجمع چربی در بدن، موجب ایجاد پلاک در رگ‌ها می‌شوند و احتمال سکته مغزی و قلبی را در بزرگسالی تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
3. اختلال خواب
اضافه وزن در کودکان می‌تواند موجب بروز وقفه تنفسی در خواب آن‌ها شود و تنفس کودک در زمان خواب دچار اختلال خواهد شد. قطع و وصل شدن تنفس این کودکان در خواب، خطر جدی برای آن‌ها به همراه خواهد داشت.
4. آسم و بیماری‌های تنفسی
در تحقیقاتی انجام شده در زمینه چاقی مرضی در کودکان، مشخص شد احتمال بروز بیماری آسم در کودکان چاق و دارای اضافه وزن، بیشتر است.
5. افسردگی و بیماری‌های روحی روانی
از دیگر مشکلات پیش روی کودکان دارای اضافه وزن، افسردگی و اختلالات خلقی است. این کودکان اغلب از سمت هم‌سالان خود رد شده و مورد توجه قرار نمی‌گیرند. همچنین آن‌ها اغلب از ظاهر و وضعیت جسمی خود راضی نیستند و همین امر موجب گوشه‌نشینی آن‌ها شده و در طی زمان این کودکان به افسردگی مبتلا می‌شوند.
6. اعتماد به نفس و عزت نفس پایین
اغلب کودکان چاق و دارای اضافه وزن، مورد تمسخر و آزار قرار می‌گیرند که در طول زمان، آسیب جدی به اعتماد به نفس آن‌ها وارد می‌کند. همچنین سبب می‌شود عزت نفس کودکان پایین بیاید.
روش های درمان صحیح چاقی مرضی در کودکان
سرعت رشد در کودکان از بزرگسالان بیشتر بوده و روزانه میلیاردها سلول در بدن آن‌ها در حال رشد و تقسیم است. شما نمی‌توانید با استفاده از روش‌های نامتعادل و سریع و همچنین به کارگیری انواع رژیم‌های سخت و غیراصولی، بدن آن‌ها را با کاهش انواع ریزمغذی‌ها روبه‌رو کرده و رشد و سلامتشان را به خطر بیاندازید.
در صورتی که از طریق کم‌خوری و رژیم‌های غیراصولی، کودک لاغر شود، بدن او برای تأمین انرژی مورد نیاز خود مجبور به سوزاندن پروتئین‌ها و اسیدهای آمینه ضروری و غیرضروری می‌شود و نتیجه این فرآیند رشد کند جسمی و ذهنی کودک خواهد بود.
1. تغییر در رژیم غذایی کودک
بهترین روش برای جلوگیری از چاقی و کنترل اضافه وزن در کودکان، کاهش میزان چربی و شیرینی در رژیم غذایی آن‌ها است. همچنین توصیه می‌شود نوشابه‌های قندی را از برنامه غذایی خانواده حذف کنید. در زمان تهیه مواد غذایی باید توجه داشته باشید که به سراغ غذاهای آماده، شیرینی‌جات و مشابه به آن نروید، زیرا این نوع غذاها برخلاف کالری فراوانی که دارند، ارزش غذایی آن‌ها پایین است.
برای کاهش وزن و اصلاح رژیم غذایی کودکان، بهتر است مقدار بیشتری میوه، سبزیجات و غذاهای سالم در دسترس کودک قرار بگیرد. تا جای ممکن باید مصرف فست فود را برای کودک محدود کرد، زیرا همانطور که گفته شد، این نوع غذاها یکی از مهم‌ترین دلایل چاقی کودکان به حساب می‌آیند. همچنین توصیه می‌شود، وعده‌های غذایی را به موقع و دور همدیگر مصرف کنید، زیرا که این امر تأثیر بسیاری بر روی به اندازه غذا خوردن کودک دارد. علاوه بر این، کودکان یاد می‌گیرند که چگونه آرام غذا خورده و لقمه‌ها را به خوبی بجوند.
2. جلوگیری از غذا خوردن جلوی تلویزیون
یکی دیگر از علت‌های چاقی کودکان می‌تواند غذا خوردن بدون توجه کافی باشد. شما باید مکان درستی را برای تغذیه کودک خود انتخاب کنید. به طور مثال، جلوی تلویزیون، مکان مناسبی برای غذا خوردن نیست و باید از این کار جلوگیری نمایید.
3. کاهش مصرف تنقلات
مطمئناً منع خوردن تنقلات برای کودکان، امکان‌پذیر نیست ولی می‌توانید میزان خوردن این نوع خوراکی‌ها را کنترل و محدود کنید. بهتر است تنقلات با کالری کمتر را به عنوان میان وعده، در رژیم غذایی کودک خود قرار دهید.
4. تغییر سبک زندگی برای درمان چاقی مرضی در کودکان
کودک در خانواده زندگی می‌کند و برای تغییر سبک زندگی، باید به سراغ خانواده او رفت. در صورتی که خانواده بتواند با موفقیت، سبک زندگی خود را تغییر دهد، کودک نیز متوجه خواهد شد که در زمان غذا خوردن باید تعادل را رعایت کرده و به راحتی وزن خود را کنترل کند.
5. فعالیت بدنی و ورزش کردن
یکی از عوامل مهم و موثر در متعادل کردن وزن کودکان، تحرک و فعالیت بدنی مناسب است. فعالیت بدنی و ورزش در کودکان موجب سوزاندن کالری اضافه آن‌ها شده و سلامتی کودک را افزایش می‌دهد. همچنین با تحرک زیاد در طول روز، انرژی کودک تخلیه شده و شب‌ها آرام‌تر و راحت‌تر می‌خوابد. ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که کودکان پرتحرک، در بزرگسالی، اندام مناسب‌تری خواهند داشت.
6. استفاده از دارو برای درمان چاقی مرضی در کودکان
در برخی مواقع برای درمان و کنترل چاقی مرضی در کودکان، باید از دارو استفاده کرد. این داروها با تشخیص پزشک متخصص به همراه رژیم غذایی مناسب برای کودک تجویز می‌شوند. داروهای درمان چاقی کودکان به سه زیر تقسیم می‌شوند:
- متفورمین و عامل هیپو گلایسمیک
- سیبوترامین و محدودکننده لیپاز گوارشی
- نورآدرنالین و محدودکننده جذب سروتونین
7. جراحی لاغری در کودکان
جراحی لاغری در کودکان در شرایط بسیار خاص و زمانی که چاقی با عوارض شدید و مختلفی همراه شود، گاهاً قابل انجام است. در چنین شرایطی، پزشک جراح لاغری با توجه به شرایط بیمار و وضعیت موجود، عمل جراحی را به عنوان یکی از راه‌های درمان بیماری در نظر می‌گیرد. اما به طور کلی، محدوده سنی برای انجام جراحی لاغری، 16 تا 70 سال است.
کلام آخر
در جامعه امروز، چاقی مرضی در کودکان جزو مهم‌ترین و بزرگترین دغدغه‌های والدین به شمار می‌رود. اما والدین باید به نکته توجه داشته باشند که کاهش وزن کودک و رسیدن آن به وزن ایده‌آل نیازمند صبر و حوصله کافی است. کودکان شما با داشتن تحرک کافی و یک رژیم غذایی مناسب، به نتیجه دلخواه شما می‌رسند.
این مقاله به توضیح روش‌ها و راهکارهای درمان چاقی در کودکان پرداخته و عوارض عدم درمان چاقی را نیز ذکر کرده است. شما می‌توانید با مراجعه به سایت دکتر یاهو جراح چاقی، به دیگر مقالات مرتبط با چاقی دسترسی داشته و اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهید.
بدون نظر